Otto Raspe: “De ontwikkeling van brede welvaart in onze regio stagneert”

Burgemeester van Rooij gaat in gesprek met prof. Dr. Otto Raspe, verbonden aan Tilburg University en Rabo Research.

Hij is expert in brede welvaart en regionale econom/ie en heeft voor zijn oratie onderzoek gedaan naar brede welvaart in de regio Noordoost-Brabant. Volgens Raspe is onze regio de 6e economie van Nederland, maar staat deze regio eigenlijk al 30 jaar stil en dus stagneert de ontwikkeling van brede welvaart. Gebruik de kracht van de ander is zijn advies!

Transcriptie

Kees van Rooij:
Ik ben Kees van Rooij, burgemeester van de mooie gemeente Meijerijstad. In deze podcast ga ik in gesprek met mensen over brede welvaart. Wat is eigenlijk brede welvaart? Brede welvaart gaat in de kern over het welzijn van mensen. Het is een maatstaf voor alles dat mensen van waarde vinden. En hoe bereiken we dat zoveel mogelijk mensen het goed hebben in onze gemeente? Vandaag spreek ik met professor dokter Otto Raspe over koersen op het kompas van brede welvaart. Welkom Otto. Op 4 november afgelopen jaar heb je je inaugurele rede gehouden over brede welvaart. Misschien goed voor de luisteraars dat je even wat nader voorstelt en ook iets vertelt over wat brede welvaart nou eigenlijk is.

Otto Raspe:
Fijn om hier te zijn en dank om ook een toelichting te geven. En in het kort ook even over de oratie. Met zo'n oratie spreek je eigenlijk je leeropdracht uit aan de universiteit. Dat is de Universiteit van Tilburg. En ik heb daarvoor gekozen om dat brede welvaartsonderwerp te kiezen. Omdat het mij altijd al heel erg fascineert dat er allerlei economische ontwikkelingen zijn. En we denken bij economische groei bijvoorbeeld al heel snel aan dat het ons welvaart geeft. Dat is ten dele waar. Maar als je vraagt van wat is van waarde in jouw leven? Dan gaat het niet alleen maar om economische groei. Want je wil eigenlijk in een prettige leefomgeving wonen die schoon is en veilig. Je wil jezelf persoonlijk kunnen ontwikkelen. Je wil gezond zijn. Dus er zijn meer aspecten die eigenlijk dan gevangen worden onder het begrip brede welvaart.

Kees van Rooij:
Keken wij altijd daarin te eng? Vooral economisch naar getallen en naar effecten. En te weinig naar de hele brede welvaart?

Otto Raspe:
Wat je wel ziet is dat heel veel beleid wel altijd een ratio heeft om het af te meten aan de groei van ons bruto binnenlands product. En als je het dan in de regio hebt over het regionaal product. En in die zin is dit interessant. Want brede welvaart is ook een kader wat eigenlijk uitnodigt om breder te denken. Omdat je ook dan kan kijken van is economische groei inderdaad nodig? Soms wel. Maar gaat dat dan ten koste van het milieu? Of gaat dat ten koste van een enorme druk op de woningmarkt? Of gaat dat ten koste van de sociale cohesie? Maar ook persoonlijke ontwikkeling kan juist versterkt worden door economische groei. Dus er zijn allerlei afruilen binnen dat concept van brede welvaart. En we hebben... Tot voor kort eigenlijk wel wel smal gekeken. Het is eigenlijk als je nu kijkt wat spelen er aan maatschappelijke opgaven. Dan heeft het met die dingen te maken. En dus moeten we breder kijken.

Kees van Rooij:
Ja dus simpel vertaald gaat eigenlijk ook over het brede welzijn van ons als mensen in de samenleving. En dus in dit geval ook hier in Meijerijstad.

Otto Raspe:
Ja of de mensen hier een goede baan kunnen vinden en voldoende inkomen daaruit kunnen halen. Dussendeels is het materieel. Maar ook die sociale cohesie. En de betrokkenheid bij de buurt is belangrijk. Of je fijn woont. Of je schone lucht inademt. Eigenlijk is het als je iemand vraagt op straat. Wat vind jij van waarde in je leven? Komen deze dingen allemaal terug.

Kees van Rooij:
Ja. Nou heb je ook voor je oratie ook onderzoek gedaan naar die brede welvaart in onze regio. In Noordoost-Brabant. En ik wil er even een conclusie uit voorlezen. Van wat je daarin onder andere hebt geconcludeerd. Je schrijft dat de ontwikkeling van de brede welvaart in Noordoost-Brabant stagneert. Naar de toekomst toe zullen diverse ontwikkelingen de leefbaarheid van het platteland verder onder druk zetten. Zoals de vergrijzing, stop van de agrarische bedrijven. En daarom schrijf je, is het belangrijk om een brede welvaartsagenda op te stellen. En hierbij is vestigingsklimaat, arbeidsmarkt, wonen, energieinfrastructuur, bereikbaarheid... zijn aandachtspunten. Waarbij de regio een positie moet innemen over hoe zij zich wenst te verhouden tot ontwikkelingen in Brainport Eindhoven. Ik wil dadelijk over die Brainport wat nader terugkomen. Maar eerst over die studie Noordoost-Brabant. Wat is jou daarin bijgebleven en heel speciaal opgevallen?

Otto Raspe:
Goed om te zeggen nog dat ik in deeltijd aan de universiteit ben verbonden. Maar mijn hoofdbaan is bij Rabo Research. Dat is de onderzoeksafdeling van de Rabobank. En met en voor de lokale banken doen wij heel veel onderzoek. En de lokale banken hier hadden gezegd... In Noordoost-Brabant, wat zijn nou de opgaves voor de toekomst hier? Kunnen jullie deze regio's onder de loep nemen? En dan is het interessant dat bij brede welvaart... is die regio juist de schaal waarop je vaak moet kijken. Want daar gebeurt in het dagelijks leven van mensen eigenlijk heel veel. Dus dat is hartstikke interessant om een regio onder de loep te nemen. Dan zie je een paar dingen. Als je Noordoost kijkt, dat is Den Bosch, Oss, Meierijstad tot Land van Cuijk, dat deel. Dat is de zesde economie van het land. Dat hebben we soms misschien helemaal niet zo op het vizier. Dus economisch zesde. Maar je staat al dertig jaar stil, want je bent nog steeds zesde. En eigenlijk zijn andere regio's harder ontwikkeld. We komen straks op de Brainport, die groeide veel harder. Maar andere regio's ook.

Kees van Rooij:
Staan we al dertig jaar stil?

Otto Raspe:
In economische groei wel. En in brede welvaart, dat kan je ook meten. Ik noemde al die aspecten die kwaliteit van leven bepalen. Die kun je meten. Pak je CBS-cijfers voor op deze regio. Dan zie je dat deze regio ook gemiddeld is in brede welvaart. Dus als je alle regio's van het land vergelijkt, komen jullie precies op het Nederlandse gemiddelde uit. Maar als je dan goed kijkt dan is de nationale trend... gaat beter. En relatief gezien, ben je de afgelopen tien jaar in brede welvaart verslechterd. Dus eigenlijk is onze... Het uitgangspunt voor dat onderzoek was van hé, deze krachtige economische regio moet die niet wat meer ook economische dynamiek ervaren? Tegelijkertijd komt die dynamiek dan wel ten goede voor de inwoners van deze regio en verhoogt het de brede welvaart. Nou, beiden... daar zit wel een urgentie in om daar beter over na te gaan denken.

Kees van Rooij:
Ja. Ja, dat is toch wel heel, denk ik, ook... ja, ontluisterend is te veel gezegd. Maar wel, denk ik, heel interessant ook voor ons als bestuurders in de regio om te beseffen dat we daarin echt wat te doen hebben. Een opgave hebben om te zorgen dat we alert zijn op die brede welvaart in onze regio. Wat waren jouw conclusies als je kijkt ook naar die regio, want we spreken wel over de regio, maar is het wel één regio?

Otto Raspe:
Ja, dat is meteen één van de conclusies. We hebben die regio natuurlijk, Noordoost, onder de loep genomen. En dan kan je naar heel veel dingen kijken. En één van de aspecten is bijvoorbeeld waar wonen en werken mensen. Wat is hun mobiliteitspendelgedrag? Dan zie je eigenlijk vier deelregio's. Den Bosch is een aparte entiteit. Oss eigenlijk ook. Het gebied rond Meierijstad ook. En dan zie je inderdaad Land van Cuijk als een los iets. En ook heel weinig verbonden met de rest. Dus het oosten en het westen van dit deel van Brabant is eigenlijk slecht met elkaar verbonden. Maar er zit ook samenwerking tussen bedrijven. Is niet op die schaal per se heel logisch. De grotere en de kleinere bedrijven werken niet zoveel samen. Je ziet allerlei sociaal-culturele verschillen toch nog. Dus om nou zomaar te starten vanuit het idee dit is één gebied. Heel homogeen. En we weten waar we naartoe gaan. Dat is hier niet aan de hand. En dat is eigenlijk in de Brainport wel. Dan zijn de gemeentes meer met elkaar georiënteerd op één gemeenschappelijk doel. En dat kwam natuurlijk uit een enorme urgentie uit de jaren negentig. We willen niet meer meemaken dat verval wat we hebben meegemaakt. Hier is die urgentie niet zo groot als destijds in de Brainport. Maar op basis van die indicatoren die we zeiden, zeggen we toch van ja, dan kan je beter nu over je toekomst na gaan denken dan nog wat verder achterop raken. En de conclusie die net aan de orde kwam, is dat je die dingen wel in elkaars verband moet zien. Dus voor brede welvaart is het functioneren van je arbeidsmarkt en opleidingen van mensen belangrijk. Je persoonlijke ontwikkeling. Hoe verhoudt zich dat tot een economie die misschien er in de toekomst anders uitziet met die andere vaardighedenbehoeften? Sluiten de opleidingen daarbij aan? Als de economie, zeiden we ook in de conclusie bij Brainport zit en die dynamiek ervaart. Wat betekent dan hier dat voor de woningmarkt? En wat betekent dat voor de voorzieningen en de bereikbaarheid? Vandaar dat we eigenlijk zeiden dat je dat wat meer aan elkaar moet verbinden. Dat vestigingsklimaat heeft al die componenten en dat moet uiteindelijk tot die brede welvaart leiden.

Kees van Rooij:
Maar Otto, als je enerzijds zegt die regio is eigenlijk niet zo samenhangend, het is eigenlijk niet zo'n één regio. Terwijl de aspecten die je noemt, vervolgens wel als je het hebt over vestigingsklimaat of arbeidsmarkt. Dan hebben we het wel over de regio. Dus dat dilemma tussen wel een regio zijn, niet een regio... samenhangend beleid... wat is daar jouw aanbeveling mee?

Otto Raspe:
Dus je ziet op het niveau van Noordoost, vier deelregio's, met eigenlijk een eigen economische dynamiek. In Oss gebeuren andere dingen op het Pivot Park Life Sciences, in Den Bosch zit het over de digitalisering en de diensten. Hier is het wat meer industriëler. Andere type activiteiten. De landbouw is in het oosten weer wat groter. Dus je zou eigenlijk sowieso moeten beginnen, niet met van... het hangt allemaal al heel erg samen. Elke deelregio zou zijn eigen strategie moeten ontwikkelen op de economie. Wat willen we hier stimuleren? Waar koersen we op af? En die brede welvaartsagenda daaraan koppelen. Dus we hebben eigenlijk gezegd, de bruggenhoofden moeten eerst sterk genoeg zijn om die totale brug te kunnen dragen. En die is hier nog niet zo sterk. Dus eerst begin je bij Meierijstad. Economische strategie. Maar eigenlijk eentje die koerst op het kompas van de brede welvaart. Dan is er in het grotere verband, zijn er een aantal dingen waar alle gemeentes hiermee kampen. Netcongestie, bereikbaarheid, dat soort dingen. En daar vind je elkaar. Op het niveau van Noordoost.

Kees van Rooij:
Ik vind het een mooie vergelijking. Die bruggenhoofden moet je eerst versterken, voordat je het over de hele brug kunt gaan hebben. Ik denk dat dat ook wel past bij waar we in Meierijstad de laatste jaren mee bezig zijn geweest. Want Meierijstad was natuurlijk een fusiegemeente. Het bestaat inmiddels acht jaar. In het begin ben je vooral bezig met hoe zetten we die gemeente goed neer. Dat dat fundament goed is. Voor dat bruggenhoofd. En vervolgens zijn we gaan kijken naar die toekomst. En hebben we een heel proces rond toekomstvisie afgelegd met Raad van Verbeelding. Met nu een toekomstvisie met scenario's. Dus in die zin denk ik dat dat heel mooi past. En dat daarmee dat koers op die brede welvaart een hele mooie aanvulling is om te kijken... hoe geven we dat nou vorm. En in die zin denk ik dat dat in de tijd heel mooi bij elkaar uitkomt.

Otto Raspe:
Het is interessant, want de brede welvaart gaat over het hier en nu. Maar ook over de toekomst. En kunnen we ook de brede welvaart in de toekomst op een bepaald niveau krijgen. En daar horen die scenario's bij. Het mooie van scenario denken is ook dat je een beetje kijkt naar je omgeving. En hoe je je ontwikkelt. En dan denk je wat sneller strategischer naar wat betekent de ontwikkelingen in Brainport voor onze gemeente.

Kees van Rooij:
Ja, want daar wil ik eigenlijk naartoe. Want wij voelen dagelijks die druk vanuit Brainport. Of je kunt ook zeggen, de kansen die Brainport wellicht ons biedt om Meierijstad naar de toekomst verder in de vaart der volkeren te brengen. Wat is daarin jouw beeld? Wat heb je daarin misschien ook in het onderzoek, in de analyse gevonden?

Otto Raspe:
Er is geen enkele regio die zo'n economische dynamiek meemaakt als de Brainport op dit moment. Die schaalsprong die is enorm. Dat betekent echt iets voor de organisatiekracht, maar ook voor de ruimte. En alles wat het leven van mensen van waarde, die brede welvaart maakt... dat staat daar onder druk, omdat het heel hard groeit. Dus dat is wel interessant als jij daar de buren van bent. Dus je kan zeggen... oké, we zien wel. Maar dan word je als het ware overspoeld door die dynamiek. En dan krijg je de druk op de woningmarkt. En misschien krijg je ook nog wel, de arbeidstekorten zijn al groot. Dat al je technisch personeel ook nog weggezogen wordt. Dus als je daar niet strategisch over nadenkt, dan overkomt het je. En dat is denk ik niet slim. Dus je moet eigenlijk een strategie hebben. Leen de kracht van je buren. Want je hoeft het allemaal niet hier te hebben. Want de goede banen zitten ook daar voor de mensen die hier wonen. Maar je hebt ook een eigen waarde. En die heeft te maken met die sociale, de ecologische en ook je economische component.

Kees van Rooij:
Ik vind het wel een mooie vergelijking. Want als het gaat over alleen de kracht van je buren. Dan denk ik aan judo. Gebruik de kracht van je tegenstander om daarmee de goede worpen te maken.

Otto Raspe:
Exact, dat is mooi. Want dan zeg je eigenlijk van zelf hoef je niet de grootste of de sterkste te zijn. Als je wat slimmer daarmee omgaat, kan je toch nog goed uit deze wedstrijd komen.

Kees van Rooij:
Ja. Ik beluister daarin dat je ook wel zegt van het is heel goed als Meierijstad om die samenwerking met Brainport op te zoeken. Maar ga dat vooral doen vanuit  je eigen kracht, je eigen ambities. En daar past zo'n toekomstvisie dan heel goed bij om van daaruit te gaan ontlenen van waar ga je het met elkaar over hebben.

Otto Raspe:
Ja, en als je het hebt over je eigen kracht, dan zeggen we in de economie ook wel eens van, dan moet je goed naar je DNA kijken. Wat heb je hier waar je goed in bent? En er zijn hier natuurlijk economische activiteiten en waarden in de samenleving die je eigenlijk verder wil ontwikkelen. Waar je op voort moet bouwen. Dus als je je blind staat op alleen maar, Brainport technologie. Hier zit je veel meer in een agro en food gerelateerde omgeving met ook een buitengebied wat bepaalde behoeften heeft. Dus daar moet je op voortbouwen.

Kees van Rooij:
Nou, mooi om dat zo te horen, want wij willen ook in deze podcastserie verder gaan met allerlei mensen... inzoomen waar die mensen hun ambitie hebben liggen en wat dat betekent voor hun brede welvaart in dit totaal. En daarmee denk ik dat wij een heel mooie... opstart hebben gemaakt vandaag voor dat thema brede welvaart. Dus wat ik wil zeggen... ik wil jou van harte bedanken. En wij zullen zeker met die studies en ook met koersen op het kompas van de brede welvaart, zoals jouw inaugurele rede heette, zullen wij zeker mee verder gaan. Dus wat dat betreft voor dit moment van harte bedankt.

Otto Raspe:
Dank.

Kees van Rooij:
Bedankt voor het luisteren naar deze aflevering van mijn podcast. Vond je het interessant? En wil je meer luisteren? Abonneer je dan via je favoriete podcast app.